«Έφυγε» ο Ευγένιος Σπαθάρης

9 Μαΐου 2009, 23:32
«Η τέχνη του Σπαθάρη είναι στη βάση της λαϊκής ψυχής και ζωής και μακάριος όποιος την αντικρίζει με τη σοβαρότητα που της οφείλεται. Μέσα της δεν κατασταλάζει μόνο η λαγαρή θυμοσοφία του λαού μας μπρος στα ανάποδα τον κόσμου, αλλά σκεπάζεται και η πηγαία δύναμη πόχει μέσα του και με την οποία υπερνικά αυτά τα ανάποδα με ψυχισμό ασύγκριτο, ανεβαίνοντας απ' τα σκαλιά της θείας του εξυπνάδας ως με τις κορφές τον ηρωισμού».
Άφησε τα εγκόσμια ο πιο γνήσιος εκφραστής της λαϊκής παράδοσης. Ο 85χρονος Ευγένιος Σπαθάρης «έφυγε» στις 22:40 το βράδυ του Σαββάτου μετά από νοσηλεία τεσσάρων ημερών στο ΚΑΤ. Τις τελευταίες ημέρες ζούσε με μηχανική υποστήριξη.

Eίχε υποστεί πολλαπλά κατάγματα μετά το ατύχημα που είχε στο Ινστιτούτο Γκαίτε, όταν έχασε την ισορροπία του και κατά την πτώση του τραυματίστηκε σοβαρά στο κεφάλι.

Ο Ευγένιος Σπαθάρης είναι ο πιο γνωστός καλλιτέχνης του ελληνικού θεάτρου σκιών και ένας από τους πιο σημαντικούς καραγκιοζοπαίχτες και ζωγράφους. Γεννήθηκε στην Κηφισιά τον Ιανουάριο του 1924. Μετά τις σπουδές του άρχισε να ασχολείται με τη ζωγραφική και ιδιαίτερα με τους ήρωες του θεάτρου σκιών, από τους πρωτοπόρους του οποίου ήταν ο πατέρας του Σωτήρης Σπαθάρης.

Ο Σωτήρης Σπαθάρης θεωρείται ο δημιουργός της «αποθέωσης», του έμψυχου, δηλαδή, θεατρικού επιλόγου των ηρωικών συνήθως έργων, που ερμηνευόταν με κατεβασμένο τον μπερντέ από τον ίδιο τον καραγκιοζοπαίχτη και τους βοηθούς του.

Υπήρξε, ένας από τους πρώτους ιδρυτές και ένθερμους υποστηρικτές του Πανελλήνιου Σωματείου Καραγκιοζοπαικτών που σχηματίστηκε το 1924.

Όντας γιος του Σωτήρη Σπαθάρη και σε συνάρτηση με τις άσχημες συνθήκες της γερμανικής κατοχής που δεν θα του επέτρεπαν να ακολουθήσει τον τομέα της αρχιτεκτονικής που αγαπούσε, ο Ευγένιος αφιερώθηκε με ιδιαίτερο ζήλο στο θέατρο σκιών.

Αγκάλιασε αυτό το καλλιτεχνικό είδος μέσα στο οποίο είχε γεννηθεί και ξεκίνησε την καριέρα του το 1942 και από το 1945 έως το 1950 έδινε παραστάσεις σε θέατρα της Αθήνας, σε Πρεσβείες, στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη κ.α.

Από εκείνη την εποχή μέχρι σήμερα έχει δώσει εκατοντάδες παραστάσεις τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, ενώ έχει συμμετάσχει σε διεθνή φεστιβάλ και συνέδρια ειδικά για το θέατρο σκιών.

Το 1962 ο ηχογράφησε στην Κολούμπια τις σημαντικότερες παραστάσεις του Καραγκιόζη και κυκλοφόρησαν οι πρώτοι δίσκοι του. Το 1966 δημιουργείται ο Πειραματικός Σταθμός Τηλεόρασης και ξεκινά με τον Καραγκιόζη του Σπαθάρη, ο οποίος συνεχίστηκε έως το 1992.

Ο Ευγένιος Σπαθάρης, παρουσίασε πολλά έργα με ήρωα τον Καραγκιόζη τόσο ως άψυχο υλικό (φιγούρες ηρώων), όσο και σε έμψυχη (ζωντανή) παράσταση με ηθοποιούς. Σκηνοθέτησε και σκηνογράφησε με τεράστια επιτυχία τον "Μέγα Αλέξανδρο" με το Ελληνικό Χορόδραμα (1950), το ίδιο έργο "Μέγα Αλέξανδρο" σε συνεργασία με την Σοφία Βέμπο (1954), "Το ταξίδι" του Γ. Θέμελη (1965), τον "Καραγκιόζη Δικτάτορα" του Γ. Γιαννακόπουλου (1969), "Το μεγάλο μας τσίρκο" του Ι. Καμπανέλλη (1972), τον "Καραγκιόζη παρά λίγο Βεζύρη" του Σκούρτη, "τα Καραγκιοζέϊκα" του Ρώτα και πολλά άλλα έργα.


Το 1998, σε συνεργασία με το Ίδρυμα Τσαρούχη, επαναφέρει στη σκηνή την επινόηση του πατέρα του, την "ολόσωμη αποθέωση", ανεβάζοντας το ηρωικό έργο "Αθανάσιος Διάκος". Ενώ το 1999 έγραψε και σκηνοθέτησε το έργο "Σκιών Καμώματα" που παιζόταν έως πρόσφατα σε περιοδείες σε όλη την Ελλάδα.

Ο μεγάλος Έλληνας καλλιτέχνης είχε εμφανιστεί και σε διάφορες κινηματογραφικές παραγωγές όπως, στο "Πικρό Ψωμί" του Γ. Γρηγορίου (1950), στον "Εξυπνότερο άνθρωπο του κόσμου" (1950), στην "Κιβωτό" μαζί με την Μελίνα Μερκούρη και τον Μίνω Αργυράκη (κινούμενα σχέδια 1956), στον "Μέγα Αλέξανδρο" του Γ. Ζερβουλάκου (1960), σε οκτώ ταινίες παραγωγής Ιωαννίδης Φίλμς με κλασσικές κωμωδίες του Καραγκιόζη (1962), στην "Λυσιστράτη" του Γ. Ζερβουλάκου (1974), στο "Τεριρέμ" του Α. Δοξιάδη (1992) και σε πολλά ντοκιμαντέρ με θέμα την Ελλάδα.

Η φωνή του Ευγένιου Σπαθάρη είναι ταυτισμένη πλέον τόσο πολύ με τον αγαπημένο μας Καραγκιόζη, που τον οδήγησε σε διάφορες μουσικές συνεργασίες. Οι κυριότερές ήταν τα τρία τραγούδια με τον τίτλο "Εμένα φίλε με λένε Καραγκιόζη", (στίχοι Ν. Γκάτσου - μουσική Σ. Ξαρχάκου), το τραγούδι "Για την Ελλάδα ρε γαμώτο" του Στέλιου Φωτιάδη και "Η εκδίκηση του Καραγκιόζη" του συγκροτήματος Modern Fears. Ο Ευγένιος Σπαθάρης είχε συνεργαστεί σε πολλές συναυλίες με τον Διονύση Σαββόπουλο, ενώ το 2001 συνεργάστηκε με τον Ψαραντώνη και τον Λουδοβίκο των Ανωγείων στην πρωτότυπη παρουσίαση του ποιήματος του Βιντσέντζου Κορνάρου «Ερωτόκριτος».


Εκτός από την εγχώρια καλλιτεχνική του δράση, ο Σπαθάρης κατάφερε να βγάλει την τέχνη του και εκτός συνόρων.

Έχει εμφανιστεί στο "Κάρνεγκυ Χωλ" της Αμερικής, στον Καναδά, στην Κούβα. Το 1958 λαμβάνει μέρος στο Παγκόσμιο Συνέδριο και Φεστιβάλ θεάτρου Σκιών των Βρυξελλών ενώ το 1959 συμμετέχει στο Διεθνές Φεστιβάλ θεάτρου Σκιών Παρισίων.

Το 1961 συνεχίζει τις εμφανίσεις του στο Κάϊρο και στην Αλεξάνδρεια και το 1962 βραβεύεται στο Παγκόσμιο Φεστιβάλ θεάτρου Σκιών και Κούκλας στη Ρώμη. Το 1971 συμμετέχει στο Φεστιβάλ Ανατολικών Χωρών της Πολωνίας, εμφανίζεται στο Λονδίνο, περιοδεύει στη Γερμανία και καταλήγει με το θέατρο του στη Δανία ενώ το 1972 παρουσιάζεται με το θίασο του στη Γενεύη και στην Πάρμα. Το 1978, στα πλαίσια του ελληνικού μήνα στη Στοκχόλμη, περιοδεύει και σ' ολόκληρη τη Σουηδία. Με την ευκαιρία της έκθεσης παιδικού βιβλίου στο Μόναχο, προσκαλείται, το 1979, για έκθεση φιγούρας και σειρά παραστάσεων.

Το 1980, οργανώνεται προς τιμήν του, στο Παρίσι, φεστιβάλ Παγκοσμίου θεάτρου Σκιών ενώ την ίδια χρονιά δημιουργεί "Σχολή θεάτρου Σκιών στη Δανία", η οποία λειτουργεί μέχρι σήμερα από τους Δανούς μαθητές του. Αργότερα περιοδεύει πάλι στην Αμερική, στα πλαίσια της έκθεσης των ευρημάτων της Βεργίνας, με το έργο "Ο Μέγας Αλέξανδρος και το Καταραμένο Φίδι".

Ο Ευγένιος Σπαθάρης, το 1981 συμμετείχε στον ελληνικό μήνα που διοργανώθηκε στο Βυρ της Νορμανδίας και παράλληλα εγκαινίασε το ελληνικό θέατρο της Μασσαλίας. Το 1982 δίνει παραστάσεις στην Ολλανδία και παρουσιάζεται στο Φεστιβάλ θεάτρου Σκιών του Ανατολικού Βερολίνου. Το 1984, φεύγει πάλι για το εξωτερικό, προσκεκλημένος από τα Πανεπιστήμια Ρώμης, Νάπολης, Μπολόνιας και κατόπιν από τους διοργανωτές φεστιβάλ στο Λονδίνο, στη Γλασκόβη και στο Εδιμβούργο. Την ίδια χρονιά, συμμετέχει στο δεκαήμερο ανταλλαγών Μόσχας-Αθήνας.

Το 1985 ταξιδεύει στα Φεστιβάλ Μεσογειακού θεάτρου της Λυών, Νυρεμβέργης και Μαριγκύ, στην Ουτρέχτη Ολλανδίας, στη Σουηδία, στις Άλπεις, στη Ραβέννα Ιταλίας και στο Ανατολικό Βερολίνο (1986), στο Δυτικό Βερολίνο και στη Ρώμη (1987), στην Καλαβρία Ιταλίας (1988) πάλι στη Δανία, στη Νίκαια, στην Τουλούζ, στις Κάννες και άλλες πόλεις (1989), σε όλα τα Φεστιβάλ της Ισπανίας (1990), άλλη μια φορά στον ελληνικό μήνα της Σουηδίας (1991), στις εκδηλώσεις του παγκοσμίου Μπάσκετ στην Ρώμη (1992), στο Φεστιβάλ Όμπερχαουζεν Γερμανίας (1993), στην Αμερική, στον Καναδά και στην Τεχεράνη (1994) και τέλος, ξανά στην Κύπρο, κατόπιν στο Φεστιβάλ Μεσογειακού θεάτρου της Στουτγκάρδης (1995) και στο Μπορντώ Γαλλίας (1996).

Το 1997 δίνει παραστάσεις σε εκδηλώσεις αφιερωμένες στον Μάνο Χατζηδάκι στο Παρίσι. Το 1998, στο θέατρο του Κρεμλίνου (Μόσχα). Την ίδια χρονιά ο Ευγένιος Σπαθάρης πραγματοποιεί σειρά ομιλιών για το Ελληνικό Θέατρο Σκιών και παραστάσεις στα πανεπιστήμια Καίμπριτζ, Οξφόρδης και East Anglia. Το 1999 λαμβάνει μέρος στο Φεστιβάλ που διοργανώθηκε για τη Λεμεσό ως πρωτεύουσα της Ευρώπης.

Οι βασικότερες δραστηριότητες του Ευγένιου Σπαθάρη στο εξωτερικό μέσα στο 2000 ήταν η συμμετοχή του με σειρά παραστάσεων και ομιλιών στα πλαίσια των εκδηλώσεων για το Millennium στην Αγγλία, σε συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού.

Επανεμφανιζόμενος το 2002 στη Γαλλία «Μασσαλία και Τουλόν», το καλοκαίρι της ίδιας χρονιά καταλήγει στην Κύπρο όπου ο Πολιτισμικός Οργανισμός Λεμεσού διοργανώνει προς τιμήν του έκθεση φιγούρας και ανεβάζει με πρωταγωνιστή τον ίδιο τον Ευγένιο Σπαθάρη το θεατρικό έργο «Σπαθάρης ο Έλληνας».

Τέλος, την άνοιξη του 2004 προσκαλείται για άλλη μια φορά στην Γαλλία για να διδάξει το θέατρο Σκιών και την τεχνική του σε νέους καλλιτέχνες του εξωτερικού.

Ο Ευγένιος Σπαθάρης, εκτός από τέλειος εκφραστής της τέχνης του θεάτρου σκιών αποτελεί παράλληλα και ένα σημαντικό λαϊκό ζωγράφο. Η θεματολογία του βασίζεται σε εικόνες της καθημερινότητας, σε ήρωες της επανάστασης, και σε σκηνές εμπνευσμένες από την μυθολογία.

Έχει ασχοληθεί με την εικονογράφηση παιδικών βιβλίων αλλά και με την φιλοτέχνηση ημερολογίων, ενώ έχει οργανώσει πάνω από 50 ατομικές εκθέσεις στην Ελλάδα και έχει λάβει μέρος σε πολλές ομαδικές στο εξωτερικό.

Είναι μέλος του Καλλιτεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος και του Ινστιτούτου Παγκοσμίου Θεάτρου (της ΟΥΝΕΣΚΟ).


Έχει τιμηθεί με Βραβείο Ρώμης (1962), με το Α' Μετάλλιο του Πρίγκιπα του Μοντ, Α' Βραβείο Πολωνίας (1978), Α' Μετάλλιο Τοσκανίνι (Ιταλία) το 1978 κ.ά.

Το 1991 ιδρύθηκε το Σπαθάρειο Μουσείο Θεάτρου Σκιών Δήμου Αμαρουσίου, το οποίο λειτουργεί συστηματικά από το 1996, με στόχο την προβολή του θεάτρου σκιών και του καραγκιόζη.

Το 2007 τιμήθηκε ιδιαίτερα από το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού για την μεγάλη του προσφορά στο καλλιτεχνικό αυτό είδος για το οποίο του αναγνωρίστηκε ο τίτλος του μεγάλου δασκάλου.

ΠΗΓΗ: Σπαθάρειο Μουσείο Θεάτρου Σκιών Δήμου Αμαρουσίου, http://www.karagiozismuseum.gr/index.htm
Γιάννης Ζουγανέλης: Συνέβαλε στην ομορφιά της Ελλάδας

Ζητήσαμε από τον Γιάννη Ζουγανέλη να μας μιλήσει για τον Ευγένιο Σπαθάρη. «Αυτός ο άνθρωπος συμβάλλει στην ομορφιά της Ελλάδος και η τηλεόραση στην ασχήμια», λέει ο Γιάννης Ζουγανέλης θέλοντας να τονίσει ότι στη χώρα μας πλέον δεν ασχολούμαστε με προσωπικότητες που έχουν πραγματική αξία.
Ρίκα Διαλυνά: Ήταν εξαίρετος

Η Ρίκα Διαλυνά είχε συνεργαστεί με τον «εξαίρετο», όπως τον χαρακτηρίζει, Ευγένιο Σπαθάρη, όταν επέστρεψε από το εξωτερικό στην παράσταση «Ο Καραγκιόζης Δικτάτωρ».

Από τότε δεν κατάφεραν να συνεργαστούν ξανά, ευχή της όμως είναι να συνεχιστεί το έργο του. «Εύχομαι να υπάρξουν άνθρωποι, οι οποίοι να μπορούν να συνεχίσουν αυτό το μεγάλο έργο που έχει κάνει», λέει η Ρίκα Διαλυνά.

Αντώνης Καφετζόπουλος: Ήταν ο δάσκαλός μου

Για τον Αντώνη Καφετζόπουλο ο Ευγένιος Σπαθάρης είναι στο επίπεδο του Τσιτσάνη και του Βαμβακάρη. Ο γνωστός ηθοποιός ήταν μαθητής του, δεν κατάφερε να μάθει κάτι όμως πίσω από τον μπερντέ γιατί τον χάζευε συνεχώς.








Γιώργος Βουλγαράκης: Ένα μεγάλο ευχαριστώ στον Ευγένιο Σπαθάρη

Η αγάπη του Ευγένιου Σπαθάρη για την τέχνη που διδάχτηκε από τον πατέρα του, το ανήσυχο και ερευνητικό πνεύμα του, αλλά και το αστείρευτο ταλέντο του, οδηγούν τα βήματα του Καραγκιόζη σε ολόκληρο τον κόσμο. Από την Κούβα και την Αμερική ως την Ευρώπη και την Αίγυπτο, ο Καραγκιόζης πρωταγωνιστεί σε όλα τα μεγάλα διεθνή φεστιβάλ Θεάτρου Σκιών.


Ο Καραγκιόζης του Σπαθάρη είναι τόσο αληθινός όσο και η συγκλονιστική επίγνωση που αποκτούν οι θεατές μέσα από τις περιπέτειές του: ότι, δηλαδή, η αλήθεια δεν εμφανίζεται επίσημα σε Μεγάλες Πόρτες, αλλά ξεπροβάλλει δειλά μέσα από τα παιχνίδια των σκιών. Αυτή την αλήθεια υπηρετεί σε όλη τη ζωή του ο Ευγένιος Σπαθάρης.

Και η αλήθεια στον Καραγκιόζη φοράει ξηλωμένα ρούχα χωρίς να ντρέπεται, γελάει με τα παθήματά της, παίρνει κουράγιο απ’ τις αναποδιές. Το πανηγύρι του Καραγκιόζη είναι φτιαγμένο από αντιφάσεις και κακοτυχίες, μεγάλες ελπίδες και μικρά μπερδέματα, κατραπακιές και αναποδογυρίσματα.

Πίσω από το μπερντέ η μικρή σκηνή ανοίγει σε μεγάλο κόσμο όπου χωρούν τα μύρια πάθη και οι όλες οι προσδοκίες.

Οι φωνές αυτού του κόσμου ακούγονται από έναν και μόνο άνθρωπο, τον άνθρωπο ορχήστρα, τον καραγιοζοπαίχτη Ευγένιο Σπαθάρη: που είναι ο μίμος και ο ζωγράφος, ο παραμυθάς και ο δακτυλοτέχνης.

Και αν τιμούμε τον Σπαθάρη, δεν είναι γιατί ξεκινώντας από τα δύσκολα χρόνια της κατοχής έστειλε την τέχνη του στο πανελλήνιο ούτε γιατί ταξίδεψε τον ήρωά του στον κόσμο. Τον τιμούμε, κυρίως, γιατί κράτησε τον Καραγκιόζη νέο και αμόλυντο.

Έφερε κοντά μας τη ζεστασιά και την απλότητά του, τη δύναμη της καθαρής ζωής, το περιπαικτικό γέλιο και τη λοξή ματιά, τη γνήσια ταπεινοφροσύνη και τη δύναμη του αυτοσαρκασμού.

Ο Καραγκιόζης, ο πρώτος θεατρικός ήρωας του 20ου αιώνα, απέκτησε πνευματική υπόσταση και έγινε λαϊκό σύμβολο. Μοιάζει να έρχεται από κάποιο σημείο απροσδιόριστο, κατάγεται από παντού και από πουθενά, αντικαθρεφτίζει τον αυτόχθονα και συνάμα ξεριζωμένο έλληνα.

Χάρη στον Ευγένιο Σπαθάρη, αυτός ο παράξενος ήρωας που συνδυάζει αντάρτικο πείσμα και εφηβική αμεριμνησία, βρίσκεται παντού: στη δισκογραφία, στον κινηματογράφο, στο θέατρο στα μουσεία και στα βιβλία.

Τόσο η εικαστική προσφορά του Σπαθάρη, όσο και ο ποιητικός του οίστρος έχουν καταγραφεί και μελετηθεί με επάρκεια από πλήθος ειδικών.

Το μόνο που απομένει να πούμε στον Ευγένιο Σπαθάρη, είναι ένα μεγάλο ευχαριστώ.

Λουδοβίκος των Ανωγείων: Ο Σπαθάρης είναι η δόξα του ταπεινού

Για τον Λουδοβίκο των Ανωγείων, ο Ευγένιος Σπαθάρης είναι αυτός που «υπερασπίστηκε την λεπτότητα και την αξιοπρέπεια του φτωχού ανθρώπου».

Είχε την ευκαιρία να συνεργαστεί μαζί του το 2001 παρουσιάζοντας με πρωτότυπο τρόπο στην Ελλάδα και στο εξωτερικό τον «Ερωτόκριτο» του Βιτζέντζου Κορνάρου.
Γιώργος Καρατζαφέρης: Μεγαλώσαμε με τους ήρωες του

«Χτυπήθηκε η Ελλάδα στο πρόσωπο του Σπαθάρη», λέει ο Πρόεδρος του Λαϊκού Ορθόδοξου Συναγερμού Γιώργος Καρατζαφέρης.

«Μεγαλώσαμε με τους ήρωες του», δηλώνει ο Πρόεδρος του ΛΑΟΣ και ταυτόχρονα εκφράζει τη λύπη του που οι επόμενες γενεές δε θα έχουν την ευκαιρία να γνωρίζουν τον μεγάλο Έλληνα καλλιτέχνη.